Pandemia COVID-19 wywołała bezprecedensowe wstrząsy na globalnych rynkach energetycznych. Polski sektor naftowy nie był wyjątkiem. Nagły spadek popytu na paliwa transportowe, zmienność cen ropy i zakłócenia w łańcuchach dostaw postawiły przed firmami naftowymi nowe wyzwania. W tym artykule analizujemy, jak polskie przedsiębiorstwa poradziły sobie z kryzysem i jakie długoterminowe konsekwencje może mieć pandemia dla branży.
Szok popytowy na rynku paliw
Początek pandemii w marcu 2020 roku spowodował jeden z najgwałtowniejszych spadków popytu na paliwa w historii. Wprowadzenie ograniczeń w przemieszczaniu się, zamknięcie granic i wstrzymanie znacznej części ruchu lotniczego drastycznie zmniejszyło zapotrzebowanie na paliwa transportowe.
Zmiany popytu na paliwa w Polsce (Q2 2020 vs Q2 2019)
Według danych Polskiej Organizacji Przemysłu i Handlu Naftowego (POPiHN), w szczytowym momencie kryzysu (kwiecień 2020) sprzedaż paliw na stacjach spadła o:
- Benzyna: -32% rok do roku
- Olej napędowy: -14% rok do roku
- Paliwo lotnicze (JET): -85% rok do roku
Ten nagły spadek popytu doprowadził do:
- Ograniczenia produkcji w rafineriach
- Gwałtownego wzrostu zapasów magazynowych
- Spadku marż rafineryjnych do wieloletnich minimów
- Zmniejszenia przychodów stacji paliw
"Pandemia COVID-19 była dla sektora naftowego testem odporności i elastyczności. W szczytowym momencie kryzysu musieliśmy dostosować nasze operacje do spadku popytu na niektóre produkty nawet o 80-90% w porównaniu z poziomami sprzed pandemii." - Zbigniew Leszczyński, Członek Zarządu PKN Orlen ds. Sprzedaży
Wpływ pandemii na wyniki finansowe firm naftowych
Pandemia znacząco wpłynęła na wyniki finansowe polskich firm naftowych. W 2020 roku:
PKN Orlen
- Zysk operacyjny EBITDA LIFO: 12,4 mld zł (spadek o 19% r/r)
- Przychody ze sprzedaży: 86,2 mld zł (spadek o 23% r/r)
- Modelowa marża rafineryjna: 3,5 USD/bbl (spadek z 5,2 USD/bbl w 2019 r.)
Grupa Lotos
- Zysk operacyjny EBITDA LIFO: 1,4 mld zł (spadek o 63% r/r)
- Przychody ze sprzedaży: 20,9 mld zł (spadek o 31% r/r)
- Modelowa marża rafineryjna: 3,2 USD/bbl (spadek z 5,0 USD/bbl w 2019 r.)
Dodatkowo, firmy poniosły znaczące wydatki związane z dostosowaniem swoich operacji do warunków pandemicznych, w tym koszty środków ochrony osobistej, testów na COVID-19 i reorganizacji pracy.
Strategie adaptacyjne polskich firm naftowych
W odpowiedzi na kryzys, polskie firmy naftowe wdrożyły szereg działań adaptacyjnych, które pozwoliły im przetrwać najtrudniejszy okres i przygotować się na powrót koniunktury.
1. Optymalizacja produkcji
Rafinerie dostosowały strukturę produkcji do zmieniającego się popytu:
- Ograniczenie produkcji paliwa lotniczego
- Zwiększenie produkcji oleju napędowego (relatywnie najmniejszy spadek popytu)
- Przekierowanie części strumieni do produkcji petrochemicznej
PKN Orlen wykorzystał okres niższego obciążenia rafinerii do przeprowadzenia planowanych wcześniej postojów remontowych, co pozwoliło zminimalizować straty wynikające z ograniczonej produkcji.
2. Inwestycje w kanały cyfrowe
Pandemia przyspieszyła cyfryzację sektora naftowego. Firmy zainwestowały w:
- Aplikacje mobilne umożliwiające płatności bezgotówkowe na stacjach
- Systemy pozwalające na zakup paliw bez wychodzenia z samochodu
- Platformy e-commerce dla produktów pozapaliwowych
- Zdigitalizowane programy lojalnościowe
Przykładem jest sukces aplikacji Orlen Pay, której liczba użytkowników wzrosła o ponad 300% w czasie pandemii.
3. Dywersyfikacja działalności
Kryzys pandemiczny uświadomił firmom naftowym ryzyka związane z uzależnieniem od tradycyjnych paliw transportowych. W odpowiedzi przyspieszyły one projekty dywersyfikacyjne:
- PKN Orlen przyśpieszył przejęcie Grupy Energa, wchodząc mocniej w sektor energetyczny
- Zwiększono nakłady na projekty OZE (odnawialne źródła energii)
- Zintensyfikowano prace nad technologiami wodorowymi
- Rozszerzono działalność pozapaliwową na stacjach benzynowych
Wpływ na trendy długoterminowe
Pandemia COVID-19 nie tylko wywołała krótkoterminowe zaburzenia, ale również przyspieszyła lub zapoczątkowała pewne długoterminowe trendy w sektorze naftowym.
1. Przyspieszenie transformacji energetycznej
Kryzys wywołany pandemią stał się katalizatorem szybszej transformacji energetycznej w Polsce. Firmy naftowe zintensyfikowały swoje działania w obszarze dekarbonizacji:
- PKN Orlen ogłosił strategię osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku
- Wzrosły inwestycje w odnawialne źródła energii, szczególnie w obszarze morskiej energetyki wiatrowej
- Przyspieszono projekty związane z produkcją biopaliw i zielonego wodoru
"Pandemia COVID-19 nie zatrzymała transformacji energetycznej, wręcz przeciwnie - stała się jej katalizatorem. Jako firma odpowiedzialna społecznie, zdajemy sobie sprawę, że przyszłość należy do niskoemisyjnych źródeł energii." - Daniel Obajtek, były prezes PKN Orlen
2. Zmiana modelu funkcjonowania stacji paliw
Pandemia przyspieszyła zmianę postrzegania stacji paliw - z miejsc służących wyłącznie do tankowania w wielofunkcyjne punkty usługowe:
- Rozbudowa oferty gastronomicznej (również na wynos)
- Wprowadzenie usług paczkowo-kurierskich
- Rozwój sklepów convenience z szerszym asortymentem produktów codziennego użytku
- Instalacja punktów ładowania pojazdów elektrycznych
W czasie pandemii stacje paliw udowodniły swoją "niezbędność" - pozostając otwarte nawet podczas najsurowszych lockdownów, co wzmocniło ich pozycję jako lokalnych centrów usługowych.
3. Konsolidacja sektora
Trudności finansowe wywołane pandemią przyspieszyły procesy konsolidacyjne w polskim sektorze naftowym. Najważniejszym przykładem jest finalizacja fuzji PKN Orlen z Grupą Lotos, która początkowo napotykała opór, ale w warunkach kryzysu zyskała większą akceptację jako sposób na wzmocnienie odporności rynkowej polskich firm.
Dodatkowo, obserwujemy:
- Akwizycje mniejszych sieci stacji paliw przez większe koncerny
- Konsolidację w obszarze logistyki paliwowej
- Wspólne przedsięwzięcia w obszarze nowych technologii
Odbudowa po pandemii
Od połowy 2021 roku polski sektor naftowy zaczął odnotowywać symptomy ożywienia. Wśród czynników sprzyjających odbudowie należy wymienić:
- Stopniowe znoszenie ograniczeń w przemieszczaniu się
- Realizację odłożonego popytu (podróże, turystyka)
- Wzrost transportu towarów związany z ożywieniem gospodarczym
- Przywrócenie części połączeń lotniczych
W 2022 roku konsumpcja paliw w Polsce powróciła do poziomów zbliżonych do przedpandemicznych, choć z nieco zmienioną strukturą (wolniejszy powrót popytu na paliwa lotnicze, szybsza odbudowa rynku oleju napędowego).
Jednocześnie sektor musiał zmierzyć się z nowymi wyzwaniami, takimi jak zaburzenia łańcuchów dostaw i inflacja, które wpłynęły na koszty operacyjne i inwestycyjne.
Wnioski
Pandemia COVID-19 była dla polskiego sektora naftowego testem odporności, który mimo znaczących trudności, został zaliczony pozytywnie. Firmy wykazały się elastycznością, adaptując swoje strategie do bezprecedensowych warunków rynkowych.
Kryzys pandemiczny przyśpieszył wiele procesów transformacyjnych, które i tak zachodziłyby w sektorze, ale w wolniejszym tempie. Obejmują one cyfryzację, dywersyfikację działalności i przechodzenie w kierunku modelu biznesowego opartego na niższej emisji CO₂.
Polski sektor naftowy wychodzi z pandemii zmieniony, ale w wielu aspektach silniejszy i lepiej przygotowany na wyzwania przyszłości, w tym na stopniowe odchodzenie od paliw kopalnych w ramach globalnej transformacji energetycznej.
